Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. E. Smołki w Opolu
Oddział Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego w Oleśnie

Zapraszają na wystawę
40 rocznica powstania NSZZ “Solidarność”

Czytelnia, ul. Piastowska 18, 45-081 Opole

Wystawa czynna od 4 sierpnia do 4 września 2020 r.
poniedziałek 10.00-16.00
wtorek-piątek 10.00-18.00

Sierpniowy poranek czternastego, był taki sam jak setki i tysiące innych poranków, które rozpoczynały dzień pracy Stoczni Gdańskiej. A jednak był inny. Jak kamień czy nawis śnieżny, który wywołuje lawinę, w ten pamiętny poranek, przed 40. laty, grupa młodych robotników postanowiła upomnieć się o kilka spraw – prostych i drobnych. Z pozoru. Bo już wiele razy bezskutecznie zwracali się do dyrekcji Stoczni o przywrócenie do pracy kolegów, o pomnik dla ofiar Grudnia ‘70, o podwyżki płac. W tamten pamiętny dzień, zamiast rozpocząć pracę, wyszli na ulice. Z każdą godziną było ich coraz więcej. W końcu zawiązali Komitet strajkowy.

Następnego dnia do strajku przyłączyła się Stocznia Gdyńska, a potem i Północna, i Remontowa. Wieści o postulatach stoczniowców rozeszły się po kraju. Sobota, trzeci dzień strajku była decydująca. Część postulatów załogi dyrekcja zgodziła się spełnić, toteż wydawało się, że na niedzielę duża część stoczniowców może rozejść się do domów. Z drugiej strony nadchodziły jednak sygnały o protestach w szeregu innych zakładów pracy w całym kraju. I wtedy to Lech Wałęsa ogłosił: „Zaczynamy strajk solidarnościowy”. Było kilka minut przed siedemnastą. Tak rozpoczęła się epopeja „Solidarności”.

Czym ona była? Rewolucją? Chyba nie, bo nie zniszczyła aparatu władzy i nie dążyła do jej przejęcia. Powstaniem narodowym? Też nie, bo nie walczyła zbrojnie i przez szesnaście i pół miesiąca nie przelała kropli krwi. Czy była ruchem społecznym? Tak, bo na te szesnaście i pół miesiąca zjednoczyła prawie wszystkich Polaków – zwłaszcza robotników, którzy upomnieli się o swoje prawa już w 1956 roku i 1970 roku oraz studentów, którzy wyrazili swoje niezadowolenie z sytuacji w kraju w 1968 roku. Ta „Solidarność” dała wszystkim nadzieję i wskazała wspólny cel, choć był on bardzo odległy.

Wystawa prezentowana w Czytelni Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu poświęcona jest 40. rocznicy powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Prezentujemy na niej dwie grupy świadectw jego obecności w życie społecznym.

Jedną z nich są wydawnictwa, ulotki, prasa i książki. Wydawane w podziemiu i kolportowane wśród społeczeństwa, przemawiały innym językiem niż oficjalny. Część z tych publikacji pochodzi ze zbiorów WBP w Opolu, część użyczyli prywatni kolekcjonerzy. Emerytowany górnik kopalni „Jastrzębie”, uczestnik akcji strajkowych, m.in. udostępnił nam biuletyn „Wiadomości Jastrzębskich” z września 1981 roku. Są też historyczne ulotki: – „Apel do mieszkańców Jastrzębia” i informacja o programie audycji radiowych „Solidarności”. Jest też na wystawie „Częstochowski Kurier Wyborczy” i „Głos Śląsko-Dąbrowski”. Nauczyciel historii z Olesna udostępnił „Prawdę” – Biuletyn Regionu Śląska Opolskiego (także z 1981 roku) oraz „Aneks” – wydawnictwa Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu.

Przejawem  sympatii i poparcie  „Solidarności” było noszenie jej odznak. Zwanych przypinkami. Zbiór tych znaków liczący ponad czterysta sztuk, jest własnością numizmatyka z Olesna. „Nie byłem pracownikiem wielkiego zakładu pracy ani dużej fabryki, które takie przypinki emitowały – mówi ich właściciel – ale kiedy spotykałem różne ich kształty i barwy, odruchowo zacząłem je gromadzić”. Swoje zbiory pokazywałem już kilkakrotnie i mogę się pokusić o ich wstępną klasyfikację. Podstawowym typem jest prostokątna przypinka z charakterystycznym, czerwonym napisem „Solidarność”. Z czasem obok tego napisu pojawiły się dodatkowe elementy, np. nazwy zakładów i miast – emitentów tych przypinek. Drugi typ obejmuje przypinki zawierające napis „Solidarność” i emblematy religijne. Często jest to Matka Boska Częstochowska, św. Florian lub insygnia papieskie.

Trzeci typ obejmuje przypinki „Solidarności” rolniczej, z kłosami, koniczynką lub rolniczymi narzędziami (np. kosami lub pługami). Czwarty zespół przypinek stworzyła brać górnicza. W tym zestawie oprócz słowa „Solidarność” mamy emblematy górnicze – skrzyżowane młotki, wieże kopalniane lub herby górniczych miast. Piątym typem są przypinki z widokiem Pomnika Poległych Stoczniowców i napisem „Solidarność” lub „Grudzień ‘70”. Wszystkie te przypinki mają kształt prostokąta, kwadratu lub koła, wykonane są z plastyku lub metalu. Przypinano je do ubrań przy pomocy agrafki, zakrętki  lub szpilki.

Osobną grupą są zapinki w kształcie granic polskich lub napisu „Solidarność” z wystającą literą przybraną biało-czerwonym sztandarem. Uzupełniają wystawę medale i monety poświęcone tematyce solidarnościowej.

Wojciech Łonak