Historia Oleskiego Oddziału PTN

Numizmatycy olescy za początek swojej działalności przyjmują dzień 1. stycznia 1987 roku, choć zebranie założycielskie miało miejsce 29. grudnia 1986 roku. Statutowo oleskie Koło podlegało wtedy Zarządowi Oddziału w Częstochowie i Zarządowi Głównemu Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego w Warszawie. W styczniu 1987 roku było nas 15 członków.

Kolekcjonowanie monet z zapewne także znaczków pocztowych i innych rzeczy ma starą tradycję. Także i my odwołujemy się do znacznie dłuższej tradycji niż rok 1987. Pierwszym znanym kolekcjonerem monet był  w Oleśnie Antoni Wawoczny, który wspominał, że znaczki pocztowe i monety zbierał już jego ojciec. Na początku lat 70. XX wieku do naszego stowarzyszenia wstąpili Franciszek Hawranek i Bernard Krupa, a później Elżbieta Lesik. Członkami byli także: Konstanty Pawlik, Paweł Spojda i Leonard Dittmann. Poza stowarzyszeniem zbieraniem monet zajmowali się w tym okresie Aleksander Gałęzowski, Jan Piech, Bogdan Parkitny, Andrzej Zawilski i Wiesław Korbiel.

 

W 1974 roku do Olesna przybył Wojciech Łonak i objął funkcję dyrektora oleskiego Muzeum. Był archeologiem i wieloletnim działaczem Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego. Kiedy rok później miasto i cały powiat oleski zostały przyłączone do nowo powstałego województwa częstochowskiego, Wojciech Łonak przeniósł swoje członkostwo z Oddziału opolskiego do Częstochowy. Jednocześnie rozpoczął gromadzić kolekcjonerów monet wokół Muzeum oleskiego. Wtedy też trzech kolekcjonerów wyraziło gotowość wstąpienia do stowarzyszenia. Cała czwórka stała się członkami Oddziału PTAiN w Częstochowie, Wojciech Łonak w Sekcji archeologicznej, Eugeniusz Rossa, Aleksander Gałęzowski i Witold Noga w Sekcji Numizmatycznej. Wtedy też powstała myśl aby z kolekcjonerów utworzyć w Oleśnie lokalne Koło PTAiN. Potrzebnych było do tego 15 członków. Oleskie Muzeum było w tym okresie miejscem spotkań, dyskusji o obliczu przyszłego Koła, prezentacji zbiorów poszczególnych kolekcjonerów i nad formą kontaktów z częstochowskim Oddziałem. Był to również okres narastających niepokojów, gospodarczych trudności i problemów niewiele mających wspólnego z numizmatyką.

W 1984 roku grupa oleskich entuzjastów numizmatyki zorganizowała dużą wystawę numizmatyczną, wydrukowano do niej katalog-informator. Samą wystawę zorganizowano w wyremontowanych pomieszczeniach I. piętra Ratusza, gdzie trafiło Muzeum, po przeniesieniu go z budynku przy ul. Pieloka 18. Wydarzenie odbiło się szerokim echem, o wystawie pisała prasa lokalna i wojewódzka. Odnotowano ją również w literaturze numizmatycznej. W tym samym roku miało miejsce jeszcze jedno wydarzenie, do realizacji którego przyczynili się olescy numizmatycy.

Od wielu już lat mówiono w Oleśnie o potrzebie budowy nowego budynku dla szkoły podstawowej. Ponieważ Kuratorium częstochowskie mogło tę inwestycję wstawić do planu za dziesięć lat, postanowiono w Oleśnie przygotować się do tego zadania. Zaplanowano i wybrano miejsce pod przyszłą szkołę. Wykupiono  działkę i zlecono opracowanie projektu przyszłej placówki. W tamtych latach modne było hasło „Narodowego Czynu Pomocy Szkole”. Olescy numizmatycy wystąpili wówczas z propozycją druku cegiełek dobrowolnych świadczeń pieniężnych i opracowali projekt takiej cegiełki. Warto odnotować, że projekt cegiełki wykonała art. plastyk Wanda Nazar, od lat współpracująca z oleskim Muzeum. Druk cegiełek finansowało Muzeum oleskie, zlecenie wykonały Zakłady Graficzne w Raciborzu. Wydrukowano sto tysięcy cegiełek o wartości pięć złotych każda. Oczywiście cegiełki były numerowane, poza zleceniem wydrukowano partię cegiełek z napisem „wykonano w celach reklamowych” i tylko te cegiełki są nadal w obiegu. Cegiełki numerowane przechowywane są w domowych archiwach. Zebrane pół miliona złotych ze sprzedaży cegiełek zasiliło konto Komitetu Budowy Szkoły.

Kolejne lata zaznaczone były kolejnymi wystawami powstającymi z inicjatywy numizmatyków. Ich opis i wyszczególnienie znajdzie czytelnik w zakładkach naszej strony internetowej. Dopiero w grudniu 1986 roku, Zarząd Oddziału Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego w Częstochowie podjął Uchwałę powołującą w Oleśnie Koło numizmatyczne. Koniec lat 80. XX wieku to nieprzerwane pasmo sukcesów oleskich numizmatyków. Do wielu numizmatycznych wystaw drukowaliśmy foldery, które finansowało Muzeum. Do pozostałych wydawaliśmy własnym sumptem katalogi powielane na kserokopiarce. Wszystkie te wydawnictwa znajdą czytelnicy w zakładkach naszej strony internetowej.

W początkach lat 90. XX wieku współpraca Koła z Muzeum ulega stopniowemu ograniczeniu. Nowy burmistrz Olesna nie był zainteresowany działalnością Muzeum, jego badaniami archeologicznymi, nowymi wystawami i publikacjami. Nie widział też możliwości udostępniania pomieszczeń Muzeum na spotkania numizmatyków i na organizację wystaw. W 1992 roku z Muzeum odchodzi Wojciech Łonak i odchodzi Koło PTN. Ostatnim wydarzeniem kulturalnym w mieście jest organizacja jubileuszu 5-lecia Koła. Odbyła się ona w salach Zespołu Szkół Zawodowych w Oleśnie, a wzięli w niej udział numizmatycy z Jastrzębia Zdroju, Będzina, Radomska, Pajęczna i Częstochowy. Tradycyjnie do wystawy wydaliśmy katalog, medal okolicznościowy oraz osiem typów nadruków na banknotach. Krótko później Wojciech Łonak, dotychczasowy prezes Koła złożył rezygnację z funkcji, nie widząc możliwości współpracy z Urzędem Miasta i kulturalnymi placówkami Olesna. Nowym prezesem został Krzysztof Zimoch.

Numizmatycy olescy zostali zmuszeni do zmiany stylu działania. Organizowane przez nich wystawy monet, medali i banknotów stały się sporadyczne, były często organizowane poza Olesnem, lub ograniczały się do jednodniowych pokazów. Nie ulega zmianie działalność wydawnicza, m.in. okolicznościowych nadruków na banknotach oraz działalność popularyzatorska w postaci odczytów. Dla kilku instytucji oleskich przygotowaliśmy w tym okresie okolicznościowe wydawnictwa. Koło ponownie włączyło się w akcję ratowania zabytków Olesna. Z naszej inicjatywy powstała seria cegiełek dobrowolnych świadczeń pieniężnych na potrzeby renowacji kościoła pw. św. Anny.

Nowy Zarząd Koło utrzymywał ożywione kontakty z Oddziałem w Częstochowie, do którego statutowo Olesno nadal należało. Oddział częstochowski PTA przeżywał także kłopoty. W roku 1996 duża część jego członków odeszła, zakładając nowe Stowarzyszenie Archeologiczno – Numizmatyczne. Oddział częstochowski pozostał tylko dlatego, że należało do niego kilkudziesięciu numizmatyków z Olesna. Upływający czas przyniósł kolejne zmiany. Z dniem 31. grudnia 1998 roku doszło do likwidacji podziału administracyjnego kraju. Województwo częstochowski przestało istnieć, a powiat oleski „powrócił” na Opolszczyznę. Olescy numizmatycy pozostali jeszcze dwa lata w strukturach Oddziału częstochowskiego. Od 2001 roku są już Kołem w strukturach opolskiego Oddziału PTN. W roku 1997 prezesem Koła zostaje Bogdan Parkitny, jeden z jego założycieli i jeden z najstarszych stażem członków.

Związek z Kołem oleskich numizmatyków utrzymuje Wojciech Łonak. Jako członek Zarządu Oddziału częstochowskiego Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego, od 1996 r. zajmuje się częstochowskim wydawnictwem.  Czasopismo to, które powstało w 1987 roku jako kwartalnik nosiło nazwą „Magazyn Numizmatyczny”. Po secesji w Oddziale, która miała miejsce w 1996 roku, czasopismo przekształcono w rocznik. Pierwszy numer „Magazynu Numizmatycznego”, jako rocznika ukazał się w 1997 roku. Faktyczna Redakcja wydawnictwa mieściła się w Oleśnie. W „Magazynie Numizmatycznym” publikowano artykuły z zakresu mennictwa rzymskiego i średniowiecznego a także nowożytnego. Zamieszczano  informacje o nowych znaleziskach monet i o medalach. Ukazywały się recenzje lokalnych wydawnictw numizmatycznych, sprawozdania z sesji i konferencji. Na przestrzeni lat 1997 do 2013 roku Wojciech Łonak wydał 14 roczników czasopisma. W grudniu 2014 roku złożył rezygnację z funkcji v-ce prezesa Zarządu Oddziału PTN w Częstochowie i przeniósł swoje członkostwo do Koła w Oleśnie.

Początki działalności numizmatyków oleskich w XXI wieku to starania o uzyskanie statusu Oddziału. Od dłuższego już czasu liczebność naszej oleskiej numizmatycznej społeczności wahała się w okolicy 25 członków. Dorobek wystawienniczy był dobry. Od kilku lat prezentowaliśmy swoje zbiory w Opolu, w Koziegłowach i Radłowie oraz Gorzowie Śląskim. Staraliśmy się do większości tych wystaw drukować foldery.  Duże wystawy prezentujące zbiory naszych członków prezentowaliśmy w Oleskim Muzeum. W 2015 roku była to wystawa „Medale oleskie – świadectwo przemian”, do której wydaliśmy kilkudziesięciostronicowy katalog. Wystawa ta odbiła się szerokim echem w oleskim środowisku i przysporzyła nam nowych członków. Liczebność naszej organizacji drgnęła znacząco, osiągając stan 40 osób. Od dwóch lat Zarząd oleskiego Koła wnioskował do Zarządu Głównego o uzyskanie statusu Oddziału.

Wiosną 2016 roku, konkretnie 13. marca, Uchwałą Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego zostaliśmy podniesieni do rangi Oddziału. Kilka miesięcy później, 10. września 2016 roku, z okazji naszego 30-lecia zorganizowaliśmy II Sesję popularno – naukową, emitowaliśmy medal rocznicowy oraz okolicznościowe nadruki na banknotach. Jednym z punktów sesji była wycieczka do Sternalic. Uczestnicy sesji zwiedzili wykopaliska na terenie strażnicy średniowiecznej. Przy tej okazji zorganizowano także wystawę  denarów jagiellońskich. Z tej okazji wydrukowano także folder.

Najbliższe zadania naszego Oddziału to strona internetowa, na której mogą PT. Czytelnicy zapoznać się z naszą historią. W późniejszym terminie znajdą się na stronie nasze wydawnictwa, informacje o nowych znaleziskach monet oraz nowych emisjach Narodowego Banku Polskiego. Kolejnym wyzwaniem które stoi przed nami to wydanie własnego wydawnictwa, jako rocznika. Chcemy w nim zamieścić referaty z obu sesji zorganizowanych przez nas.

 

Wojciech A. Łonak

Historię oleskich numizmatyków pisałem kilkakrotnie, kilkakrotnie też pisała o tym prasa, na podstawie moich wypowiedzi jak i innych członków naszego stowarzyszenia. Teksty te oparte na faktach i dokumentach czasami różnią się w szczegółach. Tak jak różnie przechowała je ludzka pamięć.

W historii oleskich numizmatyków, początkowo pasjonatów skupionych wokół Muzeum oleskiego, później Koła, a obecnie Oddziału używałem kilku różnych nazw naszego stowarzyszenia. Aby wyjaśnić tą sprawę przytaczam niniejszy akapit historii polskiej powojennej numizmatyki.

„W rzeczywistość powojenną polscy numizmatycy weszli, bazując na formach organizacyjnych II Rzeczypospolitej. Pierwszymi organizacjami w szeregach których działali nieliczni numizmatycy były:

– Towarzystwo Archeologiczne (TA) we Wrocławiu powołane w 1945 roku staraniem  Kazimierza Majewskiego  i przekształcone w 1948 roku w Polskie Towarzystwo Archeologiczne (PTA) ;

– Towarzystwo Numizmatyczne Warszawskie (TNW), które stworzyli numizmatycy z Józefem Jodkowskim i Władysławem Terleckim na czele. Ta grupa miłośników numizmatyki skupiona przy Annie Szemiothowej już w 1947 roku otrzymała decyzję prezydenta m. st. Warszawy o zatwierdzeniu statutu nowej organizacji – Warszawskiego Towarzystwa Numizmatycznego (WTN) ;

– Polskie Towarzystwo Prehistoryczne (PTP) reaktywowane w Poznaniu przez Józefa Kostrzewskiego również w 1945 roku ;

– Polskie Towarzystwo Numizmatyczne w Krakowie .

W 1952 roku decyzją IV Walnego Zgromadzenia delegatów PTA we Wrocławiu przeniesiono siedzibę Zarządu do Warszawy.

Te cztery stowarzyszenia (PTA-Warszawa, PTN-Kraków, PTH-Poznań oraz WTN-Warszawa) podjęły decyzję o powołaniu wspólnej organizacji. Miało to miejsce w 1953 na zjeździe delegatów w Nowej Hucie. Powstało jedno Polskie Towarzystwo Archeologiczne z trzema sekcjami, archeologiczną numizmatyczną i falerystyczną. W takim kształcie PTA przetrwało do 1973 roku. Wtedy na kolejnym Zjeździe delegatów w Olsztynie podjęto uchwałę  o zmianie nazwy organizacji na Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne (PTA i N). Lata 70. i 80. XX wieku to postępujący wzrost w towarzystwie numizmatyków. Delegaci na zjazd w Leżajsku w 1991 roku przypieczętowali postępujące zmiany i dokonali zmiany nazwy stowarzyszenia na Polskie Towarzystwo Numizmatyczne  (PTN). Archeolodzy utworzyli własną, nową organizację.”.